آیه 11 سورة انعام
قُلْ سِيرُوا فِي الأَْرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ
بگو : در روي زمين بگرديد و بنگريد که پايان کار تکذيب کنندگان چگونه بوده است
در این آیه ـ كه عیناً و یا مضموناً بیش از سی بار در قرآن تكرار شده است ـ خداوند مردم را دعوت به كاری لغو و بیهوده میكند. زیرا جستجو در زمین و گردش در اقطار عالم، به هیچ وجه نمیتواند نتیجهای روشن و قطعی در مورد عاقبت كافران، مشركان و ملحدان و … داشته باشد. باور نمیكنید؟! به اروپا و استرالیا و نیوزیلند و كانادا و ژاپن سفر كنید و زندگی مردم آن كشورها را _ که به اعتقاد مسلمانان کافر و فاسقند _ با زندگی مردم عراق، پاكستان، لیبی، مصر، افغانستان، هند، سودان و … مقایسه كنید. اگر به نتیجهای رسیدید، به ما هم بگویید! در همان شهر و دیاری كه زندگی میكنید، زندگی و مرگ مؤمنان و كافران را مقایسه كنید (البته اگر تشخیص قطعی مؤمن و كافر امكانپذیر باشد!) كدام نتیجة روشن و قطعی كه بتوان آن را به صورت قاعدهای بیان كرد، عایدتان میشود؟ كاوش در تاریخ ملل و اقوام گذشته نیز ما را به نتیجهای روشن در این مورد نمیرساند.
تنها چیزی كه در این جستجوها بدست میآید، كشف این واقعیت است كه همة آدمیان (پادشاه و رعیت، مؤمن و كافر، مسلمان و غیرمسلمان و … ) روزی باید تسلیم مرگ شوند، همین و بس. پیداست كه رسیدن به چنین نتیجهای به هیچ وجه مستلزم گردش در زمین و زمان (تاریخ و جغرافیا) نیست. داستانهای قرآن در مورد نزول عذاب الهی بر كافران و ملحدان و مشركان نیز در جستجوهای زمینی و زمانی مؤیدی قطعی نمییابد. ممكن است در كاوشهای باستانشناسی به عنوان مثال، معلوم شود كه فلان شهر یا روستا در اثر زلزلهای سهمگین به زیر خاك فرو رفته است.
اما هرگز معلوم نمیشود كه آیا مردم آن دیار اهل كفر و شرك و فسق و فجور بودهاند، یا انسانهایی مؤمن و نیكوكار و یا تركیبی از هر دو؛ و آیا این زلزله عذابی الهی بوده است یا صرفاً حادثهای طبیعی. فراموش نكنیم كه حوادث و فجایع طبیعی (مانند سیل و طوفان و زلزله) در تمام طول تاریخ و در همة مناطق زمین و برای همة اقوام و ملل از هر دین و مذهب و آیینی رخ داده و میدهد و در همة موارد نیز تر و خشك را با هم میسوزاند. بنابراین برای رسیدن به نتیجهای روشن و قطعی در مورد سرنوشت كافران و مشركان و مخالفان پیامبران راهی وجود ندارد و توصیه به گردش و سیر و سفر در زمین و زمان (تاریخ و جغرافیا) برای یافتن پاسخ این سؤال، حواله كردن به ناكجاآباد است.