خلافت عباسیان – … بطوریکه میدانیم: جنگ های فراوان خلفای نخستین اسلامی، کشورگشایی ها و غارت ها و غنیمت های بیشمار، و در نتیجه: بسط و توسعه مالکیت فئودالی و اسارت روزافزون روستائیان و دهقانان در سرتاسر قلمرو اسلامی، بتدریج، زمینه را برای پیدایش اشرافیت «هار» و پر تجمل «بنی امیه» و ظهور فئودالیسم دوران عباسیان، فراهم ساخت. در دوره حکومت «اموی»، جمع آوری خراج در ولایات، غالبا با تجاوز و تاراج بسیار همراه بود، مأموران مالیاتی و کسانی که مسئول جمع آوری خراج بودند، توده های مردم را وحشیانه تحت فشار و شکنجه قرار میدادند.
اما از دوستان ابومسلم که به خونخواهی او برخاسته اند از همه گرم روتر سنباد مجوس بود. سنباد که بود؟ اگر آنچه مورخان مسلمان، که در همه حال از تعصب مسلمانی خالی نیستند، درباره او نوشته اند درست باشد، در قیام او جز یک طغیان تند برضد خلیفه تازی و جز یک حس انتقامجویی از آدمکشان عرب چیزی نمیتوان یافت. اما با نگاه بهتر در علل و نتایج حوادث، این نکته آشکار میگردد که قیام او خیلی بزرگتر از آنچه در تاریخها نوشته اند بوده است.
بامداد رستاخیز – خروج سیاهجامگان ابومسلم را می توان آغاز رستاخیز ایران شمرد. نهضت این سیاهجامگان از خشم و نفرت نسبت به مروانیان و عربان مایه میگرفت. اگر شور وطنی و احساسات قومی و ملی محرک این قوم نبود لامحاله نفرت از ستمکاران عرب در این نهضت و خروج، سببی قوی بشمار میآمد. و آل عباس، که از اواخر دوران بنی امیه آرزوی خلافت در سر میپروردند، از این حس بدبینی و کینه توزی که خراسانیان نسبت به عرب داشتند، استفاده کردند و آنها را برضد خلافت مروانیان برآغالیدند (عیون الاخبار، ج1 برگ 204).
مسلمانان متجاوز، سه راه در برابر ایرانیان قرار دادند:
نخست، ایمان به اسلام و صرفنظر کردن از فرهنگ ایرانی. دوم، پرداخت جزیه و مالیات اجباری. سوم، قبول نکردن و به عنوان دشمن کشته شدن.
در برابر این اجبارهای استعماری، گروههای اجتماعی ایرانی به شکلهای گوناگون برخورد کردند.
دسته اول صاحبان مال و منال و سران طوایف احساس خطر نموده و برای حفظ موقعیّت خود به اسلام درآمدند. پطروشفسکی مینویسد: «برخی از زمینداران محلی ترجیح دادند پیمانهایی با فاتحان منعقد کنند و خراج بپردازند و در مقابل، اراضی فئودالی خویش را حفظ کنند».
پیروان خِرَدگرایی 